Curcuma longa

Curcuma longa, ook wel bekend als geelwortel of kurkuma, is lid van de gemberfamilie (Zingiberaceae). Uit de wortelstok van de Curcuma longa-plant wordt de typisch geeloranje curcuma gewonnen. De kleur komt van pigmenten die bestaan uit in vet oplosbare polyfenolen. Deze staan bekend als curcuminoïden. Men beschouwt curcumine, de curcuminoïde die het meest wordt aangetroffen in curcuma, over het algemeen als het meest actieve bestanddeel. Curcuma kent een zeer lange geschiedenis binnen de ayurvedische en Chinese geneeskunde. De laatste decennia wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar curcuma omdat het ingezet kan worden bij veel verschillende aandoeningen.

De gezondheidseffecten van curcuma worden met name toegeschreven aan de sterke antioxidatieve en ontstekingsremmende eigenschappen. Curcuma heeft een zeer groot toepassingsgebied waaronder reuma, omdat het helpt om de gewrichten soepel te houden. Het kan worden ingezet bij een hyperpermeabele darm, het prikkelbare darmsyndroom en inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn en colitus ulcerosa. Daarnaast kan het preventief en therapeutisch worden ingezet bij diabetes, is het gunstig bij metabool syndroom en is het interessant bij verschillende leveraandoeningen omdat het bijdraagt tot de instandhouding van een normale leverfunctie. Curcuma kan bovendien ingezet worden bij de behandeling van astma en allergieën omdat curcuma het immuunsysteem ondersteunt.Ook kan het worden ingezet om symptomen van premenstrueel syndroom (PMS) te bestrijden en om veroudering te remmen. Afhankelijk van de toepassing is curcuma chronisch of kortdurend als prikkeltherapie in te zetten. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het gebruik van curcuma zeer veilig is en dat bijwerkingen weinig voorkomen en mild van aard zijn.

De wortel van Curcuma longa bevat de belangrijkste actieve stoffen, een wortelextract wordt ook wel ‘curcuma’ of ‘kurkuma’ genoemd. Van nature bestaat ongeveer 2 tot 9 procent van curcuma uit curcuminoïden. Curcumine is de meest voorkomende curcuminoïde in curcuma: het vertegenwoordigt ongeveer 75 procent van de totale curcuminoïden. Demethoxycurcumine is met ongeveer 17% de tweede meest voorkomende curcuminoïde gevolgd door bisdemethoxycurcumine met 3%. De overige 5% bestaat onder andere uit essentiële curcuma-olie [1–3].

De antioxidatieve en anti-inflammatoire capaciteit van curcumine is de basis van veel gezondheidsondersteunende effecten van curcuma. Daarnaast beïnvloedt het verschillende enzymen, transcriptiefactoren, groeifactoren, receptoren en apoptosemoleculen. Hieronder staan de belangrijkste werkingsmechanismes van curcuma beschreven.

Curcuma is een antioxidant

De curcuminoïden hebben grote antioxidatieve potentie. Curcumine is een sterke remmer van lipideperoxidatie waardoor schade aan celmembranen kan worden voorkomen. Bij lipideperoxidatie ontnemen vrije radicalen een elektron van de vetzuren in het celmembraan waardoor een vetzuurradicaal ontstaat. Het vetzuurradicaal is een instabiel vetzuur dat via een kettingreactie andere vetzuren in het celmembraan en organellen kan beschadigen. Een antioxidant als curcumine kan de elektronenbalans stabiliseren en daardoor schade aan cellen beperken of voorkomen.

De antioxidatieve werking van curcuma draagt bovendien bij aan de anti-inflammatoire werking, aangezien radicale zuurstofdeeltjes een rol spelen bij inflammatie [4]. Naast het feit dat de bioactieve stoffen in curcuma een antioxidatieve functie hebben, kunnen ze ook de lichaamseigen antioxidantwaarden verhogen. Zo is aangetoond dat curcuma de glutathionsynthese verhoogt [5]. Curcumine verhoogt namelijk de expressie van het y-GCL-gen, dit gen codeert voor het enzym dat glutathion aanmaakt. Glutathion is onze belangrijkste lichaamseigen antioxidant.

Curcuma is anti-inflammatoir

Curcuma heeft een belangrijke anti-inflammatoire werking. Het meeste onderzoek werd gedaan met de actieve stof curcumine [4]. Curcumine remt pro-inflammatoire cytokines interleukine (IL) -1, -2, -6, -8 en -12 en TNF-a. Curcumine heeft dus een zeer breed anti-inflammatoir effect door de interactie met verschillende (pro-inflammatoire) moleculaire signaalstoffen [4]. Naast het remmen van proinflammatoire cytokines speelt curcuma ook op verschillende andere manieren een anti-inflammatoire rol. Hieronder bespreken we verschillende mechanismen die daarbij van belang zijn.

Curcuma remt transcriptiefactoren die een rol spelen bij inflammatie

Een van de belangrijkste anti-inflammatoire werkingsmechanismen van curcumine is het beïnvloeden van transcriptiefactoren die een rol spelen bij inflammatie. Transcriptiefactoren zijn eiwitten die binden aan het DNA en zo beïnvloeden hoeveel van het DNA vertaald wordt naar eiwitten.

Curcumine heeft een remmend effect op de transcriptiefactor NF-kB [4]. NF-kB is een van de belangrijkste pro-inflammatoire transcriptiefactoren. Deze transcriptiefactor wordt onder andere geactiveerd bij oxidatieve stress en inflammatie. Geactiveerd NF-kB reguleert genen die verantwoordelijk zijn voor de immuunrespons, waaronder het enzym cyclooxygenase-2 (COX-2) en pro-inflammatoire cytokines als IL-6 en IL-8. Curcuma vermindert de expressie van NF-kB waardoor de aanmaak van onder andere COX-2 geremd wordt en er minder cytokines aangemaakt worden. Hierdoor vermindert de pro-inflammatoire cascade die in gang zou worden gezet door NF-kB.

Tevens beïnvloedt curcuma onder andere de transcriptiefactoren STATs, AP-1, Egr1 en PPAR-y [4]. Deze hebben bijvoorbeeld invloed op de cellulaire immuniteit, proliferatie, differentiatie en apoptose.

Curcuma remt inflammatie door cyclooxygenase (COX) remming

Cyclooxygenase is een enzym dat verantwoordelijk is voor de omzetting van arachidonzuur naar prostaglandines. Prostaglandines zijn belangrijke hormoonachtige stoffen die betrokken zijn bij het inflammatieproces. Prostaglandines kunnen inflammatie, koorts en pijn veroorzaken.

Curcumine vermindert de activiteit en genexpressie van het enzym COX-2. Allereerst is het dus een remmer van de enzymactiviteit. Bovendien wordt dit enzym minder aangemaakt, onder andere doordat curcumine NF-kB remt. Hierdoor worden uiteindelijk minder prostaglandines aangemaakt en vermindert inflammatie. Een medicijngroep met een vergelijkbaar werkingsmechanisme zijn de niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), deze remmen ook de activiteit van COX-2 [4]. Lees hier meer over in het hoofdstuk Indicaties.

Curcuma beïnvloedt de balans tussen T-helpercellen

Curcuma speelt een belangrijke rol bij het ondersteunen van de juiste balans tussen T-helpercellen zoals Th1, Th2 en Th17 [6]. T-helper (Th) cellen spelen een belangrijke rol binnen het aangeleerde immuunsysteem. De Th-cellen zijn belangrijk voor een normale immuunrespons tegen intracellulaire en extracellulaire pathogenen, tumorcellen en tolerantie tegenover autoantigenen. Een verschuiving in de balans tussen Th1, Th2 en Th17 resulteert in verschillende aandoeningen zoals allergieën, auto-immuunaandoeningen en inflammatoire ziekten.

Curcuma heeft invloed op de hersenen

Diermodellen en in-vitro-studies tonen aan dat curcuma een remmend effect heeft op het enzym monoamineoxidase (MAO) dat bepaalde (monoamine) neurotransmitters afbreekt. Curcuma remt zowel MAO-A en MAO-B [7,8]. Remming van de neurotransmitterafbraak zorgt voor hogere neurotransmitterconcentraties in de synaps waardoor de neurotransmitters langer actief zijn. Het MAO-A enzym is voornamelijk verantwoordelijk voor de afbraak van serotonine, melatonine, noradrenaline en adrenaline. MAO-B breekt fenylethylamine en benzylamine af. Dopamine en tyramine worden door beide MAO-enzymen afgebroken.

In een dierstudie werd als gevolg van de MAO-remming een stijging gevonden van de serotonine- en noradrenalinespiegels in de frontale cortex en hippocampus. Ook vonden onderzoekers een stijging van de dopaminespiegel in de frontale cortex en het striatum [9].

Daarnaast lijkt curcuma ook een interactie aan te gaan met de serotonine-receptor (5-HT_1A) en de GABA_A-receptor [10,11].

Curcuma heeft invloed op de darmwand

Het IAP-enzym (intestinal alkaline phosphatase) is een belangrijk enzym dat aanwezig is in de slijmlaag van de dikke darm en lipopolysachariden afbreekt en daarmee onschadelijk maakt. In een dierstudie werd aangetoond dat curcuma de IAP-activiteit verdubbelt [12]. Bovendien beïnvloedt curcuma de tight junction-eiwitten. Een westers voedingspatroon vermindert vaak de expressie van de tight junction-eiwitten waardoor de darm een hogere doorlaatbaarheid krijgt. Curcuma verhoogt de genexpressie van de tight junction-eiwitten Zonula occludens-1 (ZO-1) en Claudin-1. De door een Westers voedingspatroon veroorzaakte darmdoorlaatbaarheid kan met curcumasuppletie hersteld worden [12]. De expressie van tight junction-eiwitten wordt mede gereguleerd door vitamine D-receptoren. Aangezien curcuma affiniteit heeft voor vitamine D-receptoren is het mogelijk dat de verhoogde expressie van tight junction-eiwitten door curcuma via de vitamine D-receptoren wordt geregeld [13]. Meer onderzoek moet hier duidelijkheid in brengen.

Curcuma beïnvloedt de mucosalaag in de darm. Curcumasuppletie leidde in een dierstudie tot een betere mucosalaag als gevolg van een toegenomen mucusproductie [14]. Mogelijk wordt de mucus-productie verbeterd doordat curcuma zorgt voor het verminderen van inflammatie en oxidatieve stress in mucusproducerende gobletcellen [15].

Dierstudies tonen aan dat curcuma de genexpressie van antibacteriële peptiden verhoogt in panethcellen [16,17]. Panethcellen zijn gespecialiseerde cellen in de darmwand die antimicrobiële componenten uitscheiden als de darmwand wordt blootgesteld aan micro-organismen. Curcuma draagt zo bij aan een verbeterde afweer in de darm en instandhouding van de darmbarrière.

Er bestaat geen lichaamseigen aanmaak van curcuma. In de keuken is curcuma met name bekend onder de naam kurkuma en omdat het kerrie haar karakteristieke gele kleur geeft. Het wordt vaak als specerij gebruikt in de Zuidoost-Aziatische, Midden-Oosterse en Indiase keuken. Daarnaast worden curcumine-extracten ook gebruikt als kleurstof voor levensmiddelen [3].

Het specerij van gemalen curcumawortel bevat slechts 2-8 procent aan curcuminoïden. Sommige supplementen bevatten daarom een curcuma-extract met een verhoogd curcuminegehalte en betere opneembaarheid. Lees meer over curcumasuppletie in het hoofdstuk Suppletie.

Absorptie van curcuminoïden

De biologische beschikbaarheid van curcuminoïden is gering na orale inname, waardoor er relatief weinig van de intacte curcuminoïden systemisch wordt opgenomen. Het gedeelte dat wel in de bloedstroom komt, wordt relatief snel afgebroken en uitgescheiden [18].

Omdat curcuma een effect heeft als het wordt opgenomen in de bloedstroom, hebben wetenschappers zich gebogen over het verbeteren van de absorptie en biologische beschikbaarheid van curcuma. Zo zijn er specifieke curcuminesamenstellingen ontwikkeld, waarbij wetenschappelijk is bevestigd dat ze tot een significant grotere orale biologische beschikbaarheid leiden. Anderzijds kan een supplement zonder verbeterde opname ook een gunstig effect hebben, juist doordat het in de darm terechtkomt. Als curcuma niet wordt opgenomen in de bloedbaan is het werkzaam in het lumen van de darm.

Metabolisatie en uitscheiding van curcuminoïden

Onderzoek laat zien dat de curcuminoïden worden omgezet in veel verschillende metabolieten door onder andere de activiteit van het darmmicrobioom en het levermetabolisme [19]. Fase II conjugatie met glucuronide, sulfaat en glutathion is de belangrijkste levermetabolisatiestap van curcuminoïden 20].

Een deel van de curcuminoïden wordt al in de epitheelcellen van de darmwand geconjugeerd, waarna een deel direct weer worden uitgescheiden in de darmen [21]. De curcuminoïden die wel systemisch worden opgenomen worden met name door de lever gemetaboliseerd. Glucuronidatie is een belangrijke bewerkingsstap, ongeveer 99% van de curcuminoïden ondergaat deze bewerking.

Onopgenomen curcuminoïden, uitgescheiden curcuminoïden en metabolieten worden verder gemetaboliseerd door het darmmicrobioom, waarna een zeer klein deel alsnog kan worden opgenomen in de dikke darm. Het grootste deel wordt vervolgens uitgescheiden in de feces [20].

Onderzoekers zijn er nog niet over uit of de metabolisatie van curcuminoïden resulteert in actievere of minder actieve componenten. Mogelijk is het tevens afhankelijk van de functie en hebben de metabolieten andere functies dan hun bovenliggende componenten. Met name de glucuronidemetabolieten lijken interessante gezondheidsbevorderende effecten te hebben, terwijl de sulfaatmetabolieten inactief lijken te zijn [18].

Curcuminoïden en metabolieten daarvan worden via de feces en via de urine uitgescheiden.

Bij curcuma kan niet gesproken worden van een standaardbehoefte of tekort.

Omdat gewone curcuma dat in kruiden en specerijen wordt gebruikt vaak een laag gehalte aan curcuminoïden bevat, kan een supplement met een gestandaardiseerde hoeveelheid curcuminoïden uitkomst bieden in therapeutische trajecten. Curcuma wordt vaak ingezet als onderdeel van een kruidencomplex. Lees meer over stoffen met een ondersteunende functie of synergetische werking onder Synergisme en ondersteunende stoffen.

Supplement met verhoogde absorptie

Het soort curcumasupplement dat het best kan worden gebruikt hangt af van de toepassing. De curcuminoïden zijn niet wateroplosbaar en worden daardoor niet goed opgenomen door het lichaam. Er zijn supplementen op de markt waarbij de wateroplosbaarheid van de curcuminoïden wordt verhoogd wat opname van de curcuminoïden in het lichaam verbetert.

CurcuWIN is een gepatenteerde formule waarbij de wateroplosbaarheid van curcuma wordt vergroot. CurcuWIN laat ten opzichte van standaard curcumine een tot 46 maal grotere opneembaarheid zien. Het inzetten van een product met een hoge biologische beschikbaarheid heeft in veel gevallen de voorkeur, omdat er (al bij lagere dosering) een zo goed mogelijk effect kan worden bereikt [22,23].

Gestandaardiseerd supplement

In sommige gevallen kan het tevens interessant zijn om een supplement te gebruiken waarbij de opname juist niet verbeterd is, bijvoorbeeld bij toepassingen voor het ondersteunen van het immuunsysteem in de darm. Een supplement dat niet beter opneembaar is wordt dus niet opgenomen en is lokaal in de darm werkzaam. Een gestandaardiseerd supplement kan dan uitkomst bieden. Standaardisatie van het extract zorgt voor een gegarandeerde hoeveelheid werkzame stoffen in het supplement. Een gangbare standaardisatie is een supplement met minimaal 95% curcuminoïden, waarvan 75-85% curcumine.

De effecten van curcuma worden met name toegeschreven aan de anti-oxidatieve en anti-inflammatoire werking. Experimentele onderzoeken laten een gunstig effect zien bij acute en chronische ziekten die worden gekenmerkt door een buitensporige ontstekingsreactie. Acute en chronische inflammatie speelt een rol bij cardiovasculaire en neurodegeneratieve aandoeningen, metabole ziekten, obesitas en diabetes type 2 [24]. De ontstekingsremmende eigenschappen van curcuma staan bijzonder in de belangstelling bij de behandeling van reumatoïde artritis.

Interessante eigenschappen van curcuma zijn verder: de remming van bloedplaatjesaggregatie en de verlaging van het cholesterolgehalte (toepassing bij hart- en vaataandoeningen), leverbeschermende eigenschappen, choleretische en cholagoge eigenschappen (toepassing bij galfunctiestoornissen en obstipatie) en de antibacteriële, antivirale en fungicide eigenschappen. Hieronder worden aan de hand van wetenschappelijke studies verschillende toepassingen beschreven.

Reumatoïde artritis

Activering van NF-kB speelt vermoedelijk een centrale rol in het ziekteproces van reumatoïde artritis. NF-kB is een van de belangrijkste pro-inflammatoire transcriptiefactoren. Curcuma kan de NF-kB- signaleringscascade remmen , hetgeen een anti-inflammatoir effect heeft. In een enkelblinde gerandomiseerde studie werd bij 45 mensen met reumatoïde artritis het effect van een curcumasupplement (500 mg) met verbeterde opneembaarheid onderzocht. De onderzoekers vergeleken het curcumasupplement met de ontstekingsremmer diclofenac (NSAID) en een combinatie van curcuma met diclofenac. Na 8 weken interventie concludeerden de onderzoekers dat curcuma een significante daling van pijn en ontstekingsactiviteit liet zien ten opzichte van de startsituatie. De pijnstillende effecten van curcuma waren bovendien beter dan bij het gebruik van diclofenac. De combinatie van curcuma met diclofenac had geen toegevoegd effect. Een bijkomend voordeel is dat de curcuma-interventie minder bijwerkingen veroorzaakte dan bij het gebruik van diclofenac [25].

Bij een gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde 90 dagen durende studie kregen 36 reumapatiënten dagelijks een curcumasupplement met verhoogde opneembaarheid of placebo. In de interventiegroep werden twee doseringen toegepast, 250 of 500 milligram curcuma. De deelnemers in beide groepen rapporteerden aan het einde van de studie significante veranderingen van klinische symptomen, maar het grootste effect werd gevonden bij de hoogste curcumadosering van 500 mg per dag [26].

Curcuma heeft een remmende werking op Th17 pro-inflammatoire reacties en het bevordert de groei van regulerende T-cellen (T-reg). Curcuma onderdrukt zo de auto-immuunreactie die voorafgaat aan de ontwikkeling van reumatische aandoeningen. Dit maakt dat het tevens mogelijk is dat curcuma kan worden ingezet als preventieve maatregel tegen de ontwikkeling van reumatoïde artritis [27].

Ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer wordt gekenmerkt door de productie van amyloïd-ß (Aß) fragmenten in de hersenen, waarbij neurologische schade ontstaat door ophoping van Aß-fragmenten (plaque). Er zijn steeds meer aanwijzingen dat oxidatieve stress hierbij mogelijk een rol speelt, evenals verhoogde ontstekingswaarden. Curcuma heeft therapeutische waarde bij de ziekte van Alzheimer, omdat het functioneert als antioxidant en ontstekingsremmer [28]. In epidemiologische onderzoek werd gevonden, dat in landen waar ze veel curcuma gebruiken in de keuken Alzheimer tot 4,4 keer minder voorkomt vergeleken met Westerse landen waar over het algemeen veel minder curcuma wordt gegeten [29]. Mogelijk wordt dit dan ook (deels) veroorzaakt door het regelmatig consumeren van curcuma.

In-vitro-onderzoek laat zien, dat curcumine aan Aß-fragmenten bindt en daardoor aggregatie tegengaat. Hierdoor voorkomt curcumine de formatie van Aß-plaque. In muismodellen werd bij de inname van curcuma een vermindering van Aß-fragmenten gevonden. Chronische curcumatherapie met een lagere dosis curcuma was hierbij effectiever dan kortdurende therapie met hoge doseringen [30].

Curcuma is mogelijk in staat macrofagen te ondersteunen bij het opruimen van Aß-plaques. Patiënten met de ziekte van Alzheimer hebben soms macrofagen die Aß-fragmenten niet goed kunnen opruimen. Ex-vivo-onderzoek laat zien, dat curcuminoïden in sommige gevallen de macrofagen stimuleren de fragmenten wel op te ruimen. De gunstige effecten werden enkel gevonden bij macrofagen die werden geïsoleerd uit Alzheimerpatiënten die in een vroeg stadium van de ziekte verkeerden. Als curcuma op tijd ingezet wordt kan het dus een gunstig effect hebben op het ziekteverloop [31].

De ziekte van Alzheimer gaat gepaard met overactivatie van de microglia, wat zorgt voor overmatige uitscheiding van cytokines en andere inflammatoire substanties. Deze chronische neuroinflammatie verergert de Alzheimer pathologie. Curcumine heeft in vitro een antiproliferatieve werking op microglia en zorgt daardoor voor verminderde neuroinflammatie [32].

Hyperpermeabele darm

De darmbarrière is essentieel voor het behoud van een goede gezondheid. De darmbarrière houdt onder andere het darmmicrobioom in de darm en houdt ongewenste microben buiten het lichaam. Het doorkruisen van micro-organismen door de darmbarrière kan veel verschillende aandoeningen tot gevolg hebben. Hierbij spelen met name gramnegatieve bacteriën een belangrijke rol. Op het celmembraan dragen zij een molecuul genaamd lipopolysacharide dat een sterke immuunrespons bij mensen veroorzaakt. Een hyperpermeabele darm en verhoogde LPS-waarden draagt bij aan de ontwikkeling van metabole ziekten zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten maar ook autisme, Alzheimer, allergieën en artritis 13].

Omdat curcuma niet goed door het spijsverteringskanaal wordt opgenomen, komt veel van de ingenomen curcuma in de dikke darm terecht. Dit is dan ook een belangrijke plek waar curcuma werkzaam is. Het wordt ook wel eens de curcumaparadox genoemd; een gunstig effect ondanks de slechte opneembaarheid [13]. Curcuma heeft op vier manieren een gunstig effect op de darmwand, in het kort:

1. Curcuma suppletie leidde in een dierstudie tot verbetering van de activiteit van IAP-enzymen [12]. Het IAP-enzym (intestinal alkaline phophatase) is een enzym dat lipopolysacharide afbreekt en onschadelijk maakt. Een tekort aan IAP-enzymen, als gevolg van bijvoorbeeld een Westers voedingspatroon, leidt tot verhoogde LPS-translocatie over de darmbarrière, met alle gevolgen van dien.

2. Curcuma voorkomt de reductie in de hoeveelheid tight junction-eiwitten [12]. Deze reductie wordt vaak gezien bij mensen met een Westers voedingspatroon. Tight junctions zijn belangrijk om de permeabiliteit van de darmwand voldoende laag te houden en daarmee de barrièrefunctie van de darmwand op niveau te houden.

3. Curcuma zorgt voor een verbetering van de mucosalaag door hogere aanmaak van mucus [14]. Een lagere mucusproductie en daarmee kleinere mucosalaag wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door een vezelarm voedingspatroon. Hierdoor wordt de darmwand direct aan het darmmicrobioom blootgesteld waardoor inflammatie en verschillende aandoeningen ontstaan [14].

4.Curcuma zorgt voor een verhoogde genexpressie van antimicrobiële peptiden [17]. Deze antimicrobiële peptiden spelen een belangrijke rol bij de afweer en het in balans houden van micro-organismen in de darm.

Curcuma zorgt dus voor een verbetering van de LPS-afbraak, het voorkomt dat de integriteit van de darmwand wordt aangetast, het verbetert de integriteit van de mucosalaag en het ondersteunt de afweer tegen micro-organismen. Daarnaast heeft curcuma een anti-inflammatoir effect dat een belangrijke rol kan spelen bij inflammatoire darmziekten, daarover leest u hieronder meer.

Inflammatoire darmziekten(IBD)

Curcumine is getest in een diermodel voor IBD. Bij IBD wordt een hoge pro-inflammatoire activiteit gezien. De muizen met colitis kregen verschillende hoeveelheden curcuma gesuppleerd in hun voeding. Suppletie met curcuma zorgde voor suppressie van NF-?B, wat resulteerde in een vermindering van pro-inflammatoire cytokines (IL-1-ß, IL-6, TNF-a, IL-12 en IF-?). De muizen hadden bovendien minder klinische en histologische tekenen van slijmvliesontsteking in de dikke darm als gevolg van de curcumasuppletie. Deze studie liet voor het eerst zien dat behandeling met curcuma colitis bij muizen verlicht [33].

Het effect van curcuma bij inflammatoire ziekten is mogelijk te verklaren door het effect op de Th1/Th2- en Th17/Treg-balans. De juiste immuunbalans is nodig voor een goede immuunfunctie.  Bij IBD wordt een hoge pro-inflammatoire activiteit gezien, curcuma is in staat de pro-inflammatoire activiteit te remmen, mogelijk door het verbeteren van de Th1 (pro-inflammatoir) versus Th2 (anti-inflammatoir) balans [6].

In een dubbelblinde, placebo-gecontroleerde studie met 89 colitispatiënten werd onderzocht hoeveel patiënten binnen de studietijd een terugval hadden [34]. De meeste colitispatiënten hebben namelijk periodes met klachten en periodes zonder klachten, een terugval betekent dan ook een heropleving van de ziekte na een periode zonder klachten.

n het onderzoek kreeg de helft van de groep gedurende zes maanden 1 gram curcuma, zowel bij het ontbijt als bij het avondeten, de andere helft van de groep kreeg een placebo toegediend. Daarnaast bleven ze de reguliere colitismedicatie gebruiken. Gedurende de studieperiode kregen minder mensen in de curcuma-groep last van een heropleving van de klachten dan in de placebogroep.

Een half jaar na de studie, na een zogenaamde uitwasperiode (wash-out), werd nogmaals gemeten hoeveel mensen heroplevingen kregen. Gedurende de uitwasperiode werd geen suppletie gegeven. Na de uitwasperiode werd geen verschil meer gevonden tussen de groepen. Na een half jaar zonder curcuma-suppletie waren de effecten van curcuma-suppletie dus verdwenen. De onderzoekers geven aan dat dit de conclusie ondersteunt, dat curcuma de heropleving onderdrukt. Curcuma is dus een veelbelovend medicijn voor de behandeling van IBD zoals colitis ulcerosa.

Kortom, curcumine kan helpen bij het onder controle krijgen en houden van de ontstekingsreacties die darmontstekingsziekten karakteriseren.

Diabetes

Preventief

Om de ontwikkeling van de ziekte bloot te leggen, bestudeerden andere onderzoekers de effecten van curcuma bij mensen met prediabetes [35]. De deelnemers aan de studie hadden allen prediabetes wat betekent dat ze bijvoorbeeld te hoge (vastende) glucosewaarden hadden of te hoge geglyceerde hemoglobinewaarden (HbA1c, een maat voor de bloedsuikerspiegel van de afgelopen 2-3 weken) hadden, maar nog niet aan de criteria van diabetes voldeden. De 240 deelnemers kregen dagelijks twee capsules met 250 mg curcuminoïden toegediend. Elke drie maanden werden de deelnemers uitgebreid onderzocht. Na negen maanden ontwikkelde geen van de deelnemers in de curcuma-groep diabetes type 2, tegenover 16,4% van de deelnemers in de placebogroep, dit was een significant verschil. De onderzoekers vonden bovendien, dat de vastende bloedsuikerwaarden en HbA1C-waarden significant verbeterden in de curcumagroep. Bovendien verbeterde de ß-celfunctie bij de deelnemers in de curcumagroep. Langdurige curcumasuppletie kan dus, in combinatie met voedings- en leefstijlaanpassingen, preventief worden ingezet om in risicogroepen diabetes type 2 te voorkomen.

Therapeutisch

Oxidatieve stress speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van diabetes type 2. Diabetespatiënten hebben vaak een verminderde antioxidatieve capaciteit en een te hoge bloedsuikerspiegel leidt tot oxidatieve stress. Oxidatieve stress leidt vervolgens weer tot ß-cel afbraak in de alvleesklier waardoor men in een neerwaartse spiraal terecht komt [36]. In een placebogecontroleerd onderzoek  opperen onderzoekers de hypothese, dat curcuma een gunstig effect heeft op de antioxidant-status van diabetespatiënten [36]. De 188 diabetespatiënten kregen dagelijks 500 mg van een curcuminoïdemengsel samen met piperine, of een placebo toegediend. Na drie maanden zag men een verbetering van de antioxidantenstatus in de curcumagroep, maar ook een verbetering van het gewicht en het BMI ten opzichte van baseline en de placebogroep. De onderzoekers concluderen dat curcuma ingezet kan worden om oxidatieve stress te verlagen bij diabetici.

Het effect van curcuma op de bloedsuikerwaarden werd gemeten in een studie met 100 diabetici [37]. De helft van de diabetes type 2-patiënten kreeg dagelijks 500 mg curcuma plus 5 mg piperine, de andere helft kreeg een placebo. Na 3 maanden werd een significante reductie van de bloedsuikerspiegel, verbetering van de HbA1c-waarden en een verbetering van de c-peptide waarden gevonden. De onderzoekers vonden tegen verwachtingen in geen verschil in CRP-waarden. Een leefstijl- of voedingsadvies was geen onderdeel van de studie, bovendien werden er geen metingen gedaan van leefstijl- en voedingsfactoren. De onderzoekers verwachten dat leefstijl- of voedingsadvies mogelijk in combinatie met curcuma ingezet kan worden om de CRP-waarden te verlagen. Tot slot kan worden geconcludeerd dat curcuma een effectieve manier is om diverse parameters bij diabetici te verbeteren.

Een humane studie vond eveneens een gunstig effect op het atherogene risico bij patiënten met diabetes type 2 [38]. Zes maanden curcumasuppletie resulteerde bij een placebogecontroleerde studie met 238 diabetes type 2-patiënten in een verlaagd atherogeen riscio. In de curcumagroep werd een significant verschil gevonden ten opzichte van de placebogroep in serum triglyceridewaarden. Daarnaast vonden de onderzoekers een verbetering in aortaverstijving (gemeten met de polsgolfsnelheid) en verbeteringen in adiponectine- en leptinewaarden. Bovendien verminderde het totale lichaamsvetgehalte en de hoeveelheid visceraal vet bij de deelnemers in de curcumagroep. De onderzoekers concluderen dat curcuma het metabole profiel bij diabetes type 2-patiënten verbetert en het atherogeen risico verlaagt.

Metabool syndroom

Curcuma kan via diverse werkingsmechanismen interessant zijn bij de behandeling van metabool syndroom, zo is het antioxidatief (zie ook het hoofdstuk over diabetes), en het heeft een gunstige invloed op de bloeddruk [39].

Curcumasuppletie bleek in een placebogecontroleerde studie met 117 metabool syndroom-patiënten effectief te zijn om de oxidatieve en inflammatoire status te verbeteren [40]. De helft van de deelnemers kreeg dagelijks 1 gram curcuminoïden en 10 mg piperine. In de curcumagroep werd na 8 weken een verbeterde superoxidedismutase-activiteit gevonden, reduceerde de MDA-waarden (malondialdehyde, een maat voor de hoeveelheid lipideperoxidase), en werd er een verbetering van CRP-waarden gevonden (een maat voor systemische inflammatie). Hogere CRP-waarden zijn geassocieerd met een verhoogde kans op cardiovasculaire ziekte. Dit onderzoek toont dus aan dat curcuma mogelijk een effectieve therapie is bij metabool syndroom. Post-hoc analyse van de resultaten toonde bovendien een reductie in pro-inflammatoire cytokines in de curcumagroep [41].

In een andere placebogecontroleerde studie werden 120 mensen met metabool syndroom ingedeeld in drie groepen [42]. De eerste groep kreeg dagelijks een fosfolipide-curcuma complex met 200 mg curcumine, de tweede groep kreeg dagelijks 1000 mg curcuma en de derde groep kreeg elke dag een placebo toegediend. Na zes weken interventie werd er een significante stijging van de adiponectinewaarden bij de 1000 mg curcumagroep gevonden. Adiponectine is een hormoon dat de glucosehuishouding en vetzuuroxidatie reguleert. Lage concentraties zijn geassocieerd met diabetes, dyslipidemie, hoge bloeddruk, cardiovasculaire ziekten en metabool syndroom. De verhoging van de adiponectinewaarden door curcuma is een gunstig effect van curcumasuppletie. Een supplement met fosfolipiden voor een verhoogde opneembaarheid heeft niet hetzelfde effect.

Er kan verondersteld worden dat het darmmicrobioom een rol speelt bij de gunstige werking van curcuma, waardoor een relatief slecht opneembaar supplement in dit geval meer effect heeft dan een supplement met verhoogde opneembaarheid. Daarnaast kan het verschil in de doseringshoeveelheid een rol hebben gespeeld.

Leveraandoeningen

Leveraandoeningen kunnen verschillende oorzaken hebben, sommige daarvan zijn te genezen of onder controle te houden. Curcuma kan een rol spelen bij de behandeling van verschillende leveraandoeningen, hiervan worden enkele hieronder besproken.

Non-alcoholische leververvetting

Non-alcoholische leververvetting (NAFLD) wordt veroorzaakt door een ophoping van vetten in de lever en ontstaat door een ophoping van afbraakproducten van vetten in de lever die niet verwerkt kunnen worden. Als NAFLD niet behandeld wordt kan het doorzetten naar non-alcoholische steatohepatitis, leverfibrose en levercirrose [43]. Naar schatting leidt een derde van de volwassen bevolking in Westerse landen aan NAFLD [44]. Voeding en leefstijlaanpassingen zijn de eerste stap richting verbetering, daarnaast kan curcuma mogelijk effectief worden ingezet.

In een placebogecontroleerd onderzoek kregen 40 NAFLD-patiënten curcuma (500 mg) toegediend en 40 patiënten een placebo [43]. Na 8 weken vonden de onderzoekers een significante verbetering in het lipiden- en glycemisch profiel van de deelnemers uit de curcumagroep. Bovendien verminderde het vetpercentage in de lever significant in die groep, verbeterde het BMI, werd het LDL en cholesterolwaarden verlaagd en verbeterden verschillende bloedwaarden geassocieerd met de levergezondheid. De onderzoekers concluderen dat curcuma effectief gebruikt kan worden om NAFLD te behandelen.

Een vergelijkbaar effect werd gevonden in een placebogecontroleerde studie waarbij 1000 mg curcuma per dag werd gesuppleerd, verdeeld over twee dosissen [45]. De onderzoekers vonden eenzelfde vermindering van levervet, verbetering van BMI en verbetering van bloedwaarden die geassocieerd zijn met de levergezondheid.

Leverfibrose en levercirrose

Leverfibrose (leververlittekening) en levercirrose (onomkeerbare leververlittekening) kan ontstaan door onder andere overmatig alcoholgebruik, hepatitis, galproblematiek en NAFLD.

Een studie met ratten toont aan dat curcuma anti-fibrotisch werkt door de oxidatieve stress te verminderen en omdat het anti-inflammatoir werkt [46]. De ratten kregen in deze studie TAA, een hepatotoxisch middel dat levercirrose induceert, tegelijkertijd met curcuma toegediend. De onderzoekers concluderen op basis van de goede resultaten dat curcuma zowel preventief als therapeutisch ingezet kan worden om levercirrose te bestrijden.

In een humane placebogecontroleerde studie kregen 70 levercirrosepatiënten dagelijks 1000 mg curcuma of een placebo toegediend [47]. De onderzoekers gebruikten verschillende puntensystemen, gebaseerd op biochemische bloedwaardentests, om de ernst van de leverziekte te beoordelen. De onderzoekers vonden een verbetering in ziekteactiviteit in de curcumagroep in vergelijk met voor de behandeling en in vergelijking met de placebogroep. De onderzoekers vonden echter geen verschil in sommige bloedwaarden geassocieerd met de levergezondheid, terwijl dit effect wel werd gevonden in dierstudies en bij patiënten met NAFLD. Hieruit wordt geconcludeerd dat curcuma een gunstig effect heeft op de ziekteactiviteit bij patiënten met levercirrose maar dat meer onderzoek nodig is naar de juiste dosering en vorm van toediening.

Galblaasaandoeningen

Voor een goede vetvertering en het voorkomen van galstenen is het belangrijk een goede galblaasfunctie te hebben. Curcuma zorgt voor de samentrekking van de galblaas waardoor gal het spijsverteringskanaal in kan stromen [48]. Een humane studie onderzocht de mate van galblaascontractie bij verschillende curcuminedoseringen [49]. Twaalf proefpersonen namen op de nuchtere maag 20, 40 of 80 milligram curcumine. Na twee uur was de mate van galblaascontractie respectievelijk 30, 50 en 70 procent. Dit is vergelijkbaar met cholekinetische medicijnen die worden ingezet om de uitscheiding van gal te versnellen en daarmee de vorming van galblaasstenen te voorkomen. Mogelijk kan curcuma door het stimuleren van de galblaascontractie en de galdoorstroming de formatie van galstenen voorkomen. Dit preventieve effect van curcuma op de formatie van galstenen wordt bevestigd in dieronderzoek [50,51].

Depressies

Verschillende meta-analyses bevestigen de therapeutische potentie van curcuma bij depressieve patiënten [52–54]. Dit wordt veroorzaakt door zowel de modulatie van neurotransmitters, als door het verminderen van inflammatie en oxidatieve stress die vaak ten grondslag liggen aan de depressieve symptomen [11]. Lees meer over deze werkingsmechanismen in hoofdstuk III. Werkingsmechanisme.

In een kleinschalige studie werd het gebruik van fluoxetine, een veelgebruikt antidepressivum (serotonineheropnameremmer), vergeleken met het gebruik van 1000 mg curcuma of de combinatie van de twee [55]. In totaal deden 60 deelnemers mee, allen met een gediagnostiseerde depressie. Alle drie de interventies resulteerden in een verbetering van de symptomen. Na 6 weken was er geen verschil in depressieve symptomen tussen de drie groepen. De onderzoekers concludeerden dat het gebruik van curcuma mogelijk even effectief zou kunnen zijn als het gebruik van reguliere medicatie.

Een placebogecontroleerde dubbelblinde studie toonde aan dat het gebruik van 500-1500 mg curcuma per dag naast de reguliere behandeling effectief is bij het bestrijden van depressieve symptomen [56]. De 92 patiënten kregen gedurende 4 weken een curcumasupplement of placebo toegediend. De curcumagroep kreeg in de eerste week dagelijks 500 mg curcuma, wekelijks werd de dagdosering met 250 mg verhoogd tot 1500 mg in week 4. De onderzoekers vonden een verbetering in depressieve symptomen, maar dan wel pas in de follow-up-periode nadat de studie afgerond was. De antidepressieve effecten van curcuma zijn dus mogelijk pas na langere periode van suppletie merkbaar.

In een placebogecontroleerde dubbelblinde studie die 12 weken duurde werd het gunstige effect van curcuma op depressieve symptomen ook gevonden [57]. De 123 deelnemers werden verdeeld onder vier studiegroepen, placebo, 250 mg curcuma, 500 mg curcuma en 250 mg curcuma plus 15 mg saffraan extract (Affron®, Crocus sativus). De onderzoekers verwachtten dat de toevoeging van saffraan mogelijk voor een groter angstremmend effect zou kunnen zorgen. Naast de studie werd de reguliere zorg en medicatie doorgezet. Er werd een significante verbetering van depressieve symptomen gevonden in de drie studiegroepen in vergelijking met placebo. Er werd geen verschil gevonden tussen de lage en hoge curcumadosering. Er werd een klein verschil in angstscores gevonden tussen de groep die 250 mg curcuma kreeg en de groep die 250 mg curcuma + saffraan kreeg, dit verschil was echter niet statistisch significant. Kortom, curcumasuppletie is een efficiënte en waardevolle therapie bij depressies.

Astma

Een diermodel voor astma toonde aan dat curcuma zowel preventief als therapeutisch een effectieve behandelmethode is [58]. Door met ovalbumine eiwitten een allergische reactie in de luchtwegen te veroorzaken werd het diermodel voor astma geïnduceerd. De helft van de dieren kreeg vanaf het begin van de studie curcuma toegediend. De andere helft van de dieren kreeg pas een maand nadat de astma was geïnduceerd curcuma toegediend. Curcuma voorkomt en behandelt luchtwegvernauwingen. Een van de mogelijke werkingsmechanismen is het blokkeren van de histaminevrijlating door mestcellen en het voorkomen van inflammatie. De onderzoekers concluderen dat er geen volledig herstel van de luchtwegen wordt behaald door het toedienen van curcuma, maar er wel een significante verbetering plaatsvindt.

In een humane studie werden 55 kinderen tussen de 7 en 18 jaar met astma gerekruteerd om het effect van curcuma te testen [59]. De kinderen kregen gedurende 6 maanden 30 mg curcuma per kg lichaamsgewicht per dag of placebo toegediend naast de reguliere behandeling met ß-agonisten. Na 3 en 6 maanden suppletie vonden de onderzoekers dat de suppletiegroep minder frequent nachtelijk ontwaakte, minder gebruikmaakte van de ß-agonisten en een betere ziektecontrole had.

Een humane studie met 77 volwassenen toonde eveneens een gunstig effect van curcuma aan bij astma [60]. Alle bronchiale astmapatiënten hielden gedurende de studie hun reguliere behandeling aan, de helft kreeg daarbovenop 500 mg curcuma per dag gedurende 30 dagen. De onderzoekers vonden een significante verbetering van de longfunctie (op basis van longfunctieonderzoek). Bovendien verbeterden verschillende ontstekingswaarden in het bloed. De onderzoekers concluderen dat curcuma een interessante adjuvans is om astma te behandelen.

Allergieën

Curcuma speelt een belangrijke rol bij het ondersteunen van de juiste balans tussen T-helpercellen. Bij allergieën speelt een onbalans in de activatie van T-helpercellen vaak een rol in de ontwikkeling van de ziekte en de ontwikkeling van de symptomen.

Voedselallergieën

In een dierstudie werd de effectiviteit van curcuma bij voedselallergieën getest. De muizen kregen dagelijks een curcuma-extract of verschillende doseringen van een extract met pure curcumine. Het curcuma-extract bleek effectiever te zijn dan de pure curcumine om voedselallergiesymptomen te verminderen. Curcuma-extract verlaagt verschillende inflammatoire parameters en remt cytokines die typisch bij een Th2-dominante reactie horen. Bovendien verhoogt het Th1-gerelateerde cytokines. De onderzoekers concluderen dat curcuma een antiallergisch effect heeft door de Th1/Th2-balans te herstellen bij Th2-dominante allergieën in muizen [61].

Hooikoorts

In een placebogecontroleerde studie kregen 129 deelnemers met hooikoorts dagelijks 500 mg curcuma gedurende twee maanden, de resterende 111 deelnemers kregen een placebo toegediend [62]. Na twee maanden suppletie was er een reductie van de totale hoeveelheid symptomen in de curcumagroep, waaronder minder niezen, jeuk, ook hadden mensen minder vaak een loopneus en minder vaak last van een verstopte neus. Bovendien verbeterden verschillende cytokinewaarden in het bloed die duiden op een verbeterde Th1/Th2-helpercelbalans. Er kan geconcludeerd worden dat curcuma vanwege onder andere de immunomodulerende werking mogelijk effectief kan worden ingezet bij allergieën zoals hooikoorts.

Maagzweren

Curcuma kan mogelijk vanwege zijn ontstekingsremmende en antioxiderende werking preventief ingezet worden tegen maagzweren [63]. Ondanks de veelbelovende resultaten uit in-vitro- en dierstudies is er geen bewijs gevonden dat curcuma alleen voldoende is om een Helicobacteri pylori-infectie te bestrijden. De humane studies die het effect van curcumasuppletie op een Helicobacteri pylori-infectie onderzochten concludeerden dat het geen effectieve therapie was [64–66]. Curcuma is dus mogelijk enkel een goede adjuvans naast de reguliere trippeltherapie om symptomen te bestrijden bij maagzweren.

In een humane dubbelblinde placebogecontroleerde studie kregen 68 patiënten met een maagzweer de reguliere trippeltherapie met of zonder curcuma [67]. Het curcumasupplement bestond uit 500 mg curcuma met 5 mg piperine toegevoegd. De onderzoekers concluderen dat de symptomen in beide groepen verbeteren, een logisch gevolg van de reguliere behandeling, maar er werd een grotere verbetering in symptomen gevonden in de curcuma groep. Curcuma is dus een effectieve adjuvans naast de reguliere triple-therapie bij maagzweren.

Premenstrueel syndroom (PMS)

Curcuma heeft mogelijk een gunstig effect op PMS-symptomen via de invloed op de neurotransmitterhuishouding en via het reduceren van de inflammatoire respons. In een placebogecontroleerd onderzoek kregen 70 vrouwen met PMS dagelijks 200 mg curcuma gedurende 10 dagen (suppletie startte 7 dagen voor en 3 dagen na het begin van de menstruatiebloeding) tijdens drie opeenvolgende menstruatiecycli [68]. Na de eerste maand resulteerde suppletie al in een verbetering van de PMS-symptomen op het gebied van gedrag, stemming en fysiek. De onderzoekers verwachten dat dit resultaat onder andere te maken heeft met de BDNF-waarden (brain derived neurotrophic factor), deze stof kan onder andere een pijnverlagend effect hebben. Deze hypothese lijkt te kloppen aangezien er een stijging van de BDNF-waarden werd gevonden in de curcumagroep. Dit hangt mogelijk samen met de vermindering van de PMS-symptomen.

Psoriasis

Psoriasis is een huidaandoening die gepaard gaat met roodheid, jeuk en een schilferige huid. De Th1-, Th-17- en Th-22-gemedieerde ontstekingscascade speelt mogelijk een zeer belangrijke rol bij de pathogenese van psoriasis [69]. Daarnaast speelt de inflammatoire transcriptiefactor NF-?B een belangrijke rol bij de pathogenese van psoriasis, studies laten zien dat NF-?B verhoogd is in de huid van mensen met psoriasis. Curcuma is daarom potentieel een effectieve therapeutische interventie, omdat het een belangrijke rol peelt bij het ondersteunen van de juiste balans tussen de T-helpercellen[6] en een remmend effect heeft op NF-?B [4].

In een klinische studie kregen 63 psoriasispatiënten dagelijks hun topische steroïdenbehandeling, de helft van de groep (31 personen) kreeg daarnaast curcuma toegediend [70]. Het curcumasupplement had een verhoogde biologische beschikbaarheid met 20% curcuminoïden. De dosering was 2x1 gram curcuma per dag. De psoriasisscore die aantoont hoe ernstig de psoriasis is, alsmede verschillende bloedwaarden werden gemeten. Na twaalf weken was er in beide groepen een reductie in psoriasis-score, met een significant grotere verbetering in de curcumagroep. Daarnaast zorgde curcuma voor een reductie in IL-22 waarden, mogelijk door het beïnvloeden van de Th22-cellen. Psoriasispatiënten hebben vaak verhoogde Th22-cellen en IL-22 speelt een belangrijke rol bij de pathogenese van psoriasis. De inflammatoire cytokine IL-22 induceert onder andere inflammatie in keratinocyten en induceert mogelijk epidermale hyperplasie. Curcuma reduceert dus de IL-22-waarden, wat onder meer leidt tot een reductie in psoriasisscore bij psoriasispatiënten.

Cardiovasculaire aandoeningen

Geoxideerd LDL is een belangrijke factor in het ontstaan van atherosclerose. Antioxidanten kunnen beschermen tegen de oxidatie van LDL en daarmee atherosclerose. Apolipoproteïnen (apo) zijn eiwitcomplexen met vetten. Apo A is met name onderdeel van HDL, terwijl apo B geassocieerd is met LDL. Een hoge concentratie LDL en dus een hoge apo B-concentratie is geassocieerd met atherosclerose en een hogere kans op cardiovasculaire aandoeningen. Curcuma verlaagt in een dierstudie de LDL-waarden, de apo B-waarden en verhoogt de HDL- en apo A-waarden [71]. Curcuma verlaagt zo dus mogelijk het risico op atherosclerose en cardiovasculaire aandoeningen.

Welvaartsaandoeningen en veroudering

Oxidatieve stress en overmatige inflammatie zijn factoren in de pathogenese van welvaarts- en ouderdomsziekten. De ziekte van Alzheimer, ziekte van Parkinson, reumatoïde artritis, psoriasis, diabetes mellitus type I en maculadegeneratie zijn enkele voorbeelden waarbij een dysfunctie in het inflammatoire mechanisme een rol speelt. Curcuma heeft een antioxidatieve en anti-inflammatoire werking. Dierstudies laten op basis van dit mechanisme zien dat curcuma een gunstige invloed heeft op het vertragen van het verouderingsproces door oxidatieve stress en ontstekingscascades tegen te gaan [72,73].

Met betrekking tot gezond ouder worden, wordt ook belangstellend gekeken naar sirtuïnen (SIRT) -enzymen die een belangrijke bijdrage leveren aan de werking en instandhouding van de mitochondriën, de celorganellen waarin energie wordt geproduceerd. Er zijn aanwijzingen dat deze SIRT, met name SIRT1, van invloed zijn op de veroudering. Calorische restrictie en sporten werkt activerend op SIRT1, maar ook sommige polyfenolen zoals curcuminoïden kunnen dit effect hebben [74]. Lees meer over de synergetische effecten van curcuma met andere polyfenolen in het hoofdstuk Synergisme.

Sport

Binnen de sport heeft curcuma een aantal zeer interessante toepassingen. Een meta-analyse uit 2021 concludeerde dat de meeste in die analyse betrokken onderzoeken positieve resultaten lieten zien voor sporters [75]. Curcumasuppletie kan op basis hiervan worden ingezet ter vermindering van oxidatieve stress, minder pijn en spierbeschadiging, minder ontstekingen, superieur herstel en spierprestaties, betere psychologische en fysiologische reacties (thermisch en cardiovasculair) tijdens de training en een verbeterde gastro-intestinale functie. De doseringen die in de studie werden gebruikt varieerden van dagelijks 180 mg tot 6 gram. In de meeste studies kregen de sporters het supplement dagelijks 3-7 dagen voor het beoefenen van de sporttest toegediend. In sommige gevallen kregen de sporters het supplement ook nog enkele dagen na de sporttest toegediend. De onderzoekers concluderen dat curcuma een interessant veelzijdig supplement is voor sporters, maar dat meer onderzoek nodig is om de juiste doseringen en het ideale toedieningsmoment te bepalen.

Antimicrobieel

Curcuma heeft een brede antimicrobiële activiteit en remt (in vitro) de groei van grampositieve bacteriën (zoals Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Bacillus subtilis, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli en Klebsiella pneumoniae) [76], virussen (zoals hepatitis B) [77], schimmels (zoals Candida albicans) [78] en protozoa (denk aan Leishmania en Giardia lamblia) [79].

Een zeer interessante toepassing van curcuma is de remming van de Meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA)-bacterie, een moeilijk te bestrijden bacterie vanwege zijn ongevoeligheid voor antibiotica die de bacteriële celwand verstoren. Curcuma remt in vitro de groei van de MRSA-bacterie[80].

Ondanks de hoeveelheid bewijs uit in-vitro-studies is er weinig humaan klinisch onderzoek gedaan naar het effect van curcumasuppletie bij infecties.

Postoperatieve pijn en ontstekingen

Curcuma heeft pijnstillende effecten bij inflammatoire en neuropatische pijnen, daarom zou het een interessante therapie zijn om postoperatief in te zetten. In een dierstudie werd aangetoond dat preoperatieve curcumasuppletie geen effect heeft op de postoperatieve pijnervaring. Postoperatieve curcumasuppletie werkte echter wel pijnstillend en verbeterde de snelheid van herstel [81].

Het postoperatieve pijnstillende effect van curcuma werd bevestigd in een humane studie [82]. De 50 deelnemers ondergingen allen een laparoscopische cholecystectomie (galblaasverwijdering) en kregen postoperatief elke 6 uur 500 mg curcuma of placebo. In week 1 en week 2 na de operatie rapporteerde de curcumagroep minder pijn en gebruikten zij minder frequent pijnstillende medicatie in vergelijking met de placebogroep. Naast pijn is vermoeidheid, mogelijk door verhoogde inflammatie, ook een veelvoorkomende klacht na de operatie, de patiënten in de curcumagroep voelden zich minder vermoeid dan de patiënten in de placebogroep. Ondanks dat de onderzoekers geen verdere klinisch chemische onderzoeken uit hebben gevoerd, zoals het meten van de inflammatiewaarden, kan toch geconcludeerd worden dat het onderzoek succesvol was. Postoperatieve curcumasuppletie resulteerde in minder postoperatieve pijn en vermoeidheid.

Het WHO en het Europees geneesmiddelenagentschap komen tot de conclusie dat doorgaans een dosis van 1,5-3 gram curcumapoeder per dag wordt gebruikt. Dit staat gelijk aan 30-60 gram curcuminoïden.

In de praktijk kan gebruikgemaakt worden van gestandaardiseerde curcuma-extracten, een veelvoorkomende standaardisatie is 20% curcuminoïden, 250 mg extract bevat dan dus 50 mg curcuminoïden.

Hoge toediening van curcuma kan leiden tot gastrointestinale bijwerkingen zoals misselijkheid en diarree [88].

1.           Hoehle SI, Pfeiffer E, Sólyom AM, Metzler M. Metabolism of Curcuminoids in Tissue Slices and Subcellular Fractions from Rat Liver. J Agric Food Chem [Internet]. 1 februari 2006 [geciteerd 23 juli 2021];54(3):756–64. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1021/jf058146a

2.           Lechtenberg M, Quandt B, Nahrstedt A. Quantitative determination of curcuminoids in Curcuma rhizomes and rapid differentiation of Curcuma domestica Val. and Curcuma xanthorrhiza Roxb. by capillary electrophoresis. Phytochem Anal [Internet]. 2004 [geciteerd 23 juli 2021];15(3):152–8. Beschikbaar op: https://analyticalsciencejournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/pca.759

3.           Tayyem RF, Heath DD, Al-Delaimy WK, Rock CL. Curcumin Content of Turmeric and Curry Powders. Nutr Cancer [Internet]. juli 2006 [geciteerd 23 juli 2021];55(2):126–31. Beschikbaar op: http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1207/s15327914nc5502_2

4.           Aggarwal BB, Surh Y-J, Shishodia S, redacteuren. The Molecular Targets and Therapeutic Uses of Curcumin in Health and Disease [Internet]. Springer US; 2007 [geciteerd 23 juli 2021]. (Advances in Experimental Medicine and Biology). Beschikbaar op: https://www.springer.com/gp/book/9780387464008

5.           Jagatha B, Mythri RB, Vali S, Bharath MMS. Curcumin treatment alleviates the effects of glutathione depletion in vitro and in vivo: Therapeutic implications for Parkinson’s disease explained via in silico studies. Free Radic Biol Med [Internet]. 1 maart 2008 [geciteerd 23 juli 2021];44(5):907–17. Beschikbaar op: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0891584907007903

6.           Rahimi K, Ahmadi A, Hassanzadeh K, Soleimani Z, Sathyapalan T, Mohammadi A, e.a. Targeting the balance of T helper cell responses by curcumin in inflammatory and autoimmune states. Autoimmun Rev [Internet]. 1 juli 2019 [geciteerd 23 juli 2021];18(7):738–48. Beschikbaar op: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1568997219301156

7.           Yu ZF, Kong LD, Chen Y. Antidepressant activity of aqueous extracts of Curcuma longa in mice. J Ethnopharmacol [Internet]. november 2002 [geciteerd 23 juli 2021];83(1–2):161–5. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0378874102002118

8.           Baek SC, Choi B, Nam S-J, Kim H. Inhibition of monoamine oxidase A and B by demethoxycurcumin and bisdemethoxycurcumin. J Appl Biol Chem [Internet]. 30 juni 2018 [geciteerd 23 juli 2021];61(2):187–90. Beschikbaar op: http://www.jabc.or.kr/journal/view.html?doi=10.3839/jabc.2018.027

9.           Xu Y, Ku B-S, Yao H-Y, Lin Y-H, Ma X, Zhang Y-H, e.a. The effects of curcumin on depressive-like behaviors in mice. Eur J Pharmacol [Internet]. 25 juli 2005 [geciteerd 23 juli 2021];518(1):40–6. Beschikbaar op: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0014299905006230

10.         Zhao X, Wang C, Zhang J-F, Liu L, Liu A-M, Ma Q, e.a. Chronic curcumin treatment normalizes depression-like behaviors in mice with mononeuropathy: involvement of supraspinal serotonergic system and GABAA receptor. Psychopharmacology (Berl) [Internet]. 1 mei 2014 [geciteerd 23 juli 2021];231(10):2171–87. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s00213-013-3368-2

11.         Zhang Y, Li L, Zhang J. Curcumin in antidepressant treatments: An overview of potential mechanisms, pre-clinical/clinical trials and ongoing challenges. Basic Clin Pharmacol Toxicol [Internet]. 2020 [geciteerd 23 juli 2021];127(4):243–53. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/bcpt.13455

12.         Ghosh SS, Bie J, Wang J, Ghosh S. Oral Supplementation with Non-Absorbable Antibiotics or Curcumin Attenuates Western Diet-Induced Atherosclerosis and Glucose Intolerance in LDLR-/- Mice – Role of Intestinal Permeability and Macrophage Activation. PLOS ONE [Internet]. 24 september 2014 [geciteerd 23 juli 2021];9(9):e108577. Beschikbaar op: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0108577

13.         Ghosh SS, He H, Wang J, Gehr TW, Ghosh S. Curcumin-mediated regulation of intestinal barrier function: The mechanism underlying its beneficial effects. Tissue Barriers [Internet]. 2 januari 2018 [geciteerd 23 juli 2021];6(1):e1425085. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1080/21688370.2018.1425085

14.         Alves AJT, Pereira JA, Pansani AHC, Magro DO, Coy CSR, Martinez CAR. Tissue sulfomucin and sialomucin content in colon mucosa without intestinal transit subjected to intervention with Curcuma longa (curcumin). Acta Cir Bras. maart 2017;32(3):182–93.

15.         Martinez CAR, Oliveira VP de, Campos FG, Kanno DT, Fernandez OOA, Kadri CJ, e.a. Influence of the application of enemas with oily extract of curcumin (Curcuma longa) on the tissue content of neutral and acidic mucins in the colonic mucosa without fecal stream. J Coloproctology Rio Jan [Internet]. december 2017 [geciteerd 23 juli 2021];37:312–9. Beschikbaar op: http://www.scielo.br/j/jcol/a/WWwXkhNxXCCYb7GpmCdGW3f/?format=html&lang=en

16.         Guo C, Rosoha E, Lowry MB, Borregaard N, Gombart AF. Curcumin induces human cathelicidin antimicrobial peptide gene expression through a vitamin D receptor-independent pathway. J Nutr Biochem [Internet]. mei 2013 [geciteerd 23 juli 2021];24(5):754–9. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3485441/

17.         Febriza A, Natzir R, Hatta M, Uiterwaal CSPM, As’ad S, Budu, e.a. Curcumin effects in inducing mRNA gene cathelidicin antimicrobial peptide in Balb/c mice infected with <em>Salmonella typhi</em>. J Biol Res - Boll Della Soc Ital Biol Sper [Internet]. 24 augustus 2020 [geciteerd 23 juli 2021];93(2). Beschikbaar op: https://pagepressjournals.org/index.php/jbr/article/view/8942

18.         Anand P, Kunnumakkara AB, Newman RA, Aggarwal BB. Bioavailability of Curcumin: Problems and Promises. Mol Pharm [Internet]. 1 december 2007 [geciteerd 23 juli 2021];4(6):807–18. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1021/mp700113r

19.         Peron G, Sut S, Dal Ben S, Voinovich D, Dall’Acqua S. Untargeted UPLC-MS metabolomics reveals multiple changes of urine composition in healthy adult volunteers after consumption of curcuma longa L. extract. Food Res Int [Internet]. januari 2020 [geciteerd 23 juli 2021];127:108730. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0963996919306167

20.         Stohs SJ, Chen O, Ray SD, Ji J, Bucci LR, Preuss HG. Highly Bioavailable Forms of Curcumin and Promising Avenues for Curcumin-Based Research and Application: A Review. Molecules [Internet]. januari 2020 [geciteerd 23 juli 2021];25(6):1397. Beschikbaar op: https://www.mdpi.com/1420-3049/25/6/1397

21.         Usta M, Wortelboer HM, Vervoort J, Boersma MG, Rietjens IMCM, van Bladeren PJ, e.a. Human Glutathione S-Transferase-Mediated Glutathione Conjugation of Curcumin and Efflux of These Conjugates in Caco-2 Cells. Chem Res Toxicol [Internet]. 1 december 2007 [geciteerd 2 november 2021];20(12):1895–902. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1021/tx7002245

22.         Jäger R, Lowery RP, Calvanese AV, Joy JM, Purpura M, Wilson JM. Comparative absorption of curcumin formulations. Nutr J [Internet]. 24 januari 2014 [geciteerd 23 juli 2021];13(1):11. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1186/1475-2891-13-11

23.         Jamwal R. Bioavailable curcumin formulations: A review of pharmacokinetic studies in healthy volunteers. J Integr Med [Internet]. 1 november 2018 [geciteerd 23 juli 2021];16(6):367–74. Beschikbaar op: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095496418300773

24.         Kocaadam B, Sanlier N. Curcumin, an active component of turmeric (Curcuma longa), and its effects on health. Crit Rev Food Sci Nutr [Internet]. 2 september 2017 [geciteerd 23 juli 2021];57(13):2889–95. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1080/10408398.2015.1077195

25.         Chandran B, Goel A. A Randomized, Pilot Study to Assess the Efficacy and Safety of Curcumin in Patients with Active Rheumatoid Arthritis. Phytother Res [Internet]. 2012 [geciteerd 23 juli 2021];26(11):1719–25. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ptr.4639

26.         Amalraj A, Varma K, Jacob J, Divya C, Kunnumakkara AB, Stohs SJ, e.a. A Novel Highly Bioavailable Curcumin Formulation Improves Symptoms and Diagnostic Indicators in Rheumatoid Arthritis Patients: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Two-Dose, Three-Arm, and Parallel-Group Study. J Med Food [Internet]. 1 oktober 2017 [geciteerd 23 juli 2021];20(10):1022–30. Beschikbaar op: https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/jmf.2017.3930

27.         Asteriou E, Gkoutzourelas A, Mavropoulos A, Katsiari C, Sakkas LI, Bogdanos DP. Curcumin for the Management of Periodontitis and Early ACPA-Positive Rheumatoid Arthritis: Killing Two Birds with One Stone. Nutrients [Internet]. juli 2018 [geciteerd 23 juli 2021];10(7):908. Beschikbaar op: https://www.mdpi.com/2072-6643/10/7/908

28.         Mishra S, Palanivelu K. The effect of curcumin (turmeric) on Alzheimer’s disease: An overview. Ann Indian Acad Neurol [Internet]. 2008 [geciteerd 23 juli 2021];11(1):13–9. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2781139/

29.         Ganguli M, Chandra V, Kamboh MI, Johnston JM, Dodge HH, Thelma BK, e.a. Apolipoprotein E Polymorphism and Alzheimer Disease: The Indo-US Cross-National Dementia Study. Arch Neurol [Internet]. 1 juni 2000 [geciteerd 23 juli 2021];57(6):824. Beschikbaar op: http://archneur.jamanetwork.com/article.aspx?doi=10.1001/archneur.57.6.824

30.         Yang F, Lim GP, Begum AN, Ubeda OJ, Simmons MR, Ambegaokar SS, e.a. Curcumin Inhibits Formation of Amyloid ß Oligomers and Fibrils, Binds Plaques, and Reduces Amyloid in Vivo*. J Biol Chem [Internet]. 18 februari 2005 [geciteerd 23 juli 2021];280(7):5892–901. Beschikbaar op: https://www.jbc.org/article/S0021-9258(19)63096-6/abstract

31.         Zhang L, Fiala M, Cashman J, Sayre J, Espinosa A, Mahanian M, e.a. Curcuminoids enhance amyloid-ß uptake by macrophages of Alzheimer’s disease patients. J Alzheimers Dis [Internet]. 1 januari 2006 [geciteerd 23 juli 2021];10(1):1–7. Beschikbaar op: https://content.iospress.com/articles/journal-of-alzheimers-disease/jad00606

32.         Ambegaokar SS, Wu L, Alamshahi K, Lau J, Jazayeri L, Chan S, e.a. Curcumin inhibits dose-dependently and time-dependently neuroglial cell proliferation and growth. Neuro Endocrinol Lett. december 2003;24(6):469–73.

33.         Sugimoto K, Hanai H, Tozawa K, Aoshi T, Uchijima M, Nagata T, e.a. Curcumin prevents and ameliorates trinitrobenzene sulfonic acid–induced colitis in mice. Gastroenterology [Internet]. 1 december 2002 [geciteerd 23 juli 2021];123(6):1912–22. Beschikbaar op: https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(02)00463-8/abstract

34.         Hanai H, Iida T, Takeuchi K, Watanabe F, Maruyama Y, Andoh A, e.a. Curcumin Maintenance Therapy for Ulcerative Colitis: Randomized, Multicenter, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. Clin Gastroenterol Hepatol [Internet]. 1 december 2006 [geciteerd 23 juli 2021];4(12):1502–6. Beschikbaar op: https://www.cghjournal.org/article/S1542-3565(06)00800-7/abstract

35.         Chuengsamarn S, Rattanamongkolgul S, Luechapudiporn R, Phisalaphong C, Jirawatnotai S. Curcumin Extract for Prevention of Type 2 Diabetes. Diabetes Care [Internet]. 1 november 2012 [geciteerd 5 augustus 2021];35(11):2121–7. Beschikbaar op: https://care.diabetesjournals.org/content/35/11/2121

36.         Panahi Y, Khalili N, Sahebi E, Namazi S, Karimian MS, Majeed M, e.a. Antioxidant effects of curcuminoids in patients with type 2 diabetes mellitus: a randomized controlled trial. Inflammopharmacology [Internet]. februari 2017 [geciteerd 5 augustus 2021];25(1):25–31. Beschikbaar op: http://link.springer.com/10.1007/s10787-016-0301-4

37.         Panahi Y, Khalili N, Sahebi E, Namazi S, Simental-Mendía L, Majeed M, e.a. Effects of Curcuminoids Plus Piperine on Glycemic, Hepatic and Inflammatory Biomarkers in Patients with Type 2 Diabetes Mellitus: A Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Trial. Drug Res [Internet]. juli 2018 [geciteerd 6 augustus 2021];68(07):403–9. Beschikbaar op: http://www.thieme-connect.de/DOI/DOI?10.1055/s-0044-101752

38.         Chuengsamarn S, Rattanamongkolgul S, Phonrat B, Tungtrongchitr R, Jirawatnotai S. Reduction of atherogenic risk in patients with type 2 diabetes by curcuminoid extract: a randomized controlled trial. J Nutr Biochem [Internet]. 1 februari 2014 [geciteerd 6 augustus 2021];25(2):144–50. Beschikbaar op: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0955286313002234

39.         Leong X-F. The Spice for Hypertension: Protective Role of Curcuma Longa. Biomed Pharmacol J [Internet]. 25 december 2018 [geciteerd 5 augustus 2021];11(4):1829–40. Beschikbaar op: https://biomedpharmajournal.org/vol11no4/the-spice-for-hypertension-protective-role-of-curcuma-longa/

40.         Panahi Y, Hosseini MS, Khalili N, Naimi E, Majeed M, Sahebkar A. Antioxidant and anti-inflammatory effects of curcuminoid-piperine combination in subjects with metabolic syndrome: A randomized controlled trial and an updated meta-analysis. Clin Nutr [Internet]. 1 december 2015 [geciteerd 5 augustus 2021];34(6):1101–8. Beschikbaar op: https://www.clinicalnutritionjournal.com/article/S0261-5614(15)00002-3/abstract

41.         Panahi Y, Hosseini MS, Khalili N, Naimi E, Simental-Mendía LE, Majeed M, e.a. Effects of curcumin on serum cytokine concentrations in subjects with metabolic syndrome: A post-hoc analysis of a randomized controlled trial. Biomed Pharmacother [Internet]. augustus 2016 [geciteerd 6 augustus 2021];82:578–82. Beschikbaar op: http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0753332216303997

42.         Salahshooh MM, Parizadeh SMR, Pasdar A, Saberi Karimian M, Safarian H, Javandoost A, e.a. The effect of curcumin (Curcuma longa L.) on circulating levels of adiponectin in patients with metabolic syndrome. Comp Clin Pathol [Internet]. 1 januari 2017 [geciteerd 5 augustus 2021];26(1):17–23. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s00580-016-2339-5

43.         Rahmani S, Asgary S, Askari G, Keshvari M, Hatamipour M, Feizi A, e.a. Treatment of Non-alcoholic Fatty Liver Disease with Curcumin: A Randomized Placebo-controlled Trial. Phytother Res [Internet]. 2016 [geciteerd 3 augustus 2021];30(9):1540–8. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ptr.5659

44.         Vernon G, Baranova A, Younossi ZM. Systematic review: the epidemiology and natural history of non-alcoholic fatty liver disease and non-alcoholic steatohepatitis in adults. Aliment Pharmacol Ther [Internet]. 2011 [geciteerd 3 augustus 2021];34(3):274–85. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1365-2036.2011.04724.x

45.         Panahi Y, Kianpour P, Mohtashami R, Jafari R, Simental-Mendía LE, Sahebkar A. Efficacy and Safety of Phytosomal Curcumin in Non-Alcoholic Fatty Liver Disease: A Randomized Controlled Trial. Drug Res [Internet]. april 2017 [geciteerd 3 augustus 2021];67(4):244–51. Beschikbaar op: http://www.thieme-connect.de/DOI/DOI?10.1055/s-0043-100019

46.         Salama SM, Abdulla MA, AlRashdi AS, Ismail S, Alkiyumi SS, Golbabapour S. Hepatoprotective effect of ethanolic extract of Curcuma longa on thioacetamide induced liver cirrhosis in rats. BMC Complement Altern Med [Internet]. 5 maart 2013 [geciteerd 3 augustus 2021];13(1):56. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1186/1472-6882-13-56

47.         Nouri-Vaskeh M, Malek Mahdavi A, Afshan H, Alizadeh L, Zarei M. Effect of curcumin supplementation on disease severity in patients with liver cirrhosis: A randomized controlled trial. Phytother Res [Internet]. juni 2020 [geciteerd 4 augustus 2021];34(6):1446–54. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ptr.6620

48.         Marciani L, Cox EF, Hoad CL, Totman JJ, Costigan C, Singh G, e.a. Effects of various food ingredients on gall bladder emptying. Eur J Clin Nutr [Internet]. november 2013 [geciteerd 3 augustus 2021];67(11):1182–7. Beschikbaar op: https://www.nature.com/articles/ejcn2013168

49.         Rasyid A, Rahman ARA, Jaalam K, Lelo A. Effect of different curcumin dosages on human gall bladder. Asia Pac J Clin Nutr [Internet]. december 2002 [geciteerd 3 augustus 2021];11(4):314–8. Beschikbaar op: http://doi.wiley.com/10.1046/j.1440-6047.2002.00296.x

50.         Li Y, Li M, Wu S, Tian Y. Combination of curcumin and piperine prevents formation of gallstones in C57BL6 mice fed on lithogenic diet: whether NPC1L1/SREBP2 participates in this process? Lipids Health Dis [Internet]. 3 september 2015 [geciteerd 3 augustus 2021];14(1):100. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1186/s12944-015-0106-2

51.         Hussain MS, Chandrasekhara N. Effect on curcumin on cholesterol gall-stone induction in mice. Indian J Med Res. oktober 1992;96:288–91.

52.         Al-Karawi D, Mamoori DAA, Tayyar Y. The Role of Curcumin Administration in Patients with Major Depressive Disorder: Mini Meta-Analysis of Clinical Trials. Phytother Res [Internet]. 2016 [geciteerd 23 juli 2021];30(2):175–83. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ptr.5524

53.         Ng QX, Koh SSH, Chan HW, Ho CYX. Clinical Use of Curcumin in Depression: A Meta-Analysis. J Am Med Dir Assoc [Internet]. 1 juni 2017 [geciteerd 23 juli 2021];18(6):503–8. Beschikbaar op: https://www.jamda.com/article/S1525-8610(16)30675-2/abstract

54.         Fusar-Poli L, Vozza L, Gabbiadini A, Vanella A, Concas I, Tinacci S, e.a. Curcumin for depression: a meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr [Internet]. 21 augustus 2020 [geciteerd 23 juli 2021];60(15):2643–53. Beschikbaar op: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10408398.2019.1653260

55.         Sanmukhani J, Satodia V, Trivedi J, Patel T, Tiwari D, Panchal B, e.a. Efficacy and safety of curcumin in major depressive disorder: a randomized controlled trial. Phytother Res PTR. april 2014;28(4):579–85. 

56.         Kanchanatawan B, Tangwongchai S, Sughondhabhirom A, Suppapitiporn S, Hemrunrojn S, Carvalho AF, e.a. Add-on Treatment with Curcumin Has Antidepressive Effects in Thai Patients with Major Depression: Results of a Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Study. Neurotox Res [Internet]. april 2018 [geciteerd 23 juli 2021];33(3):621–33. Beschikbaar op: http://link.springer.com/10.1007/s12640-017-9860-4

57.         Lopresti AL, Drummond PD. Efficacy of curcumin, and a saffron/curcumin combination for the treatment of major depression: A randomised, double-blind, placebo-controlled study. J Affect Disord [Internet]. januari 2017 [geciteerd 23 juli 2021];207:188–96. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0165032716310217

58.         Ram A, Das M, Ghosh B. Curcumin Attenuates Allergen-Induced Airway Hyperresponsiveness in Sensitized Guinea Pigs. Biol Pharm Bull [Internet]. 2003 [geciteerd 4 augustus 2021];26(7):1021–4. Beschikbaar op: http://www.jstage.jst.go.jp/article/bpb/26/7/26_7_1021/_article

59.         Manarin G, Anderson D, Silva JM e, Coppede J da S, Roxo-Junior P, Pereira AMS, e.a. Curcuma longa L. ameliorates asthma control in children and adolescents: A randomized, double-blind, controlled trial. J Ethnopharmacol [Internet]. juni 2019 [geciteerd 4 augustus 2021];238:111882. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0378874118340303

60.         Abidi A, Gupta S, Agarwal M, Bhalla HL, Saluja M. Evaluation of Efficacy of Curcumin as an Add-on therapy in Patients of Bronchial Asthma. J Clin Diagn Res JCDR [Internet]. augustus 2014 [geciteerd 4 augustus 2021];8(8):HC19–24. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4190737/

61.         Shin HS, See H-J, Jung SY, Choi DW, Kwon D-A, Bae M-J, e.a. Turmeric (Curcuma longa) attenuates food allergy symptoms by regulating type 1/type 2 helper T cells (Th1/Th2) balance in a mouse model of food allergy. J Ethnopharmacol [Internet]. december 2015 [geciteerd 5 augustus 2021];175:21–9. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0378874115301057

62.         Wu S, Xiao D. Effect of curcumin on nasal symptoms and airflow in patients with perennial allergic rhinitis. Ann Allergy Asthma Immunol [Internet]. december 2016 [geciteerd 5 augustus 2021];117(6):697-702.e1. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1081120616310547

63.         Yadav SK, Sah AK, Jha RK, Sah P, Shah DK. Turmeric (Curcumin) Remedies Gastroprotective Action. Pharmacogn Rev [Internet]. 2013 [geciteerd 3 augustus 2021];7(13). Beschikbaar op: https://www.phcogrev.com/article/2013/7/13/1041030973-7847112843

64.         Koosirirat C, Linpisarn S, Changsom D, Chawansuntati K, Wipasa J. Investigation of the anti-inflammatory effect of Curcuma longa in Helicobacter pylori-infected patients. Int Immunopharmacol. juli 2010;10(7):815–8.

65.         Di Mario F, Cavallaro LG, Nouvenne A, Stefani N, Cavestro GM, Iori V, e.a. A curcumin-based 1-week triple therapy for eradication of Helicobacter pylori infection: something to learn from failure? Helicobacter. juni 2007;12(3):238–43.

66.         Barari M, Sharifi P, Yousefinejad V, Babahajian A, Ghaderi B, Ataee P, e.a. Effect of curcumin on eradication of helicobacter pylori infection. Sci J Kurd Univ Med Sci [Internet]. 2021 [geciteerd 3 augustus 2021];25(6):57–67. Beschikbaar op: https://www.scopus.com/inward/record.uri?eid=2-s2.0-85100883332&partnerID=40&md5=b8aeaa30a185f7eceec87771695fc848

67.         Khonche A, Biglarian O, Panahi Y, Valizadegan G, Soflaei S, Ghamarchehreh M, e.a. Adjunctive Therapy with Curcumin for Peptic Ulcer: a Randomized Controlled Trial. Drug Res [Internet]. 28 juni 2016 [geciteerd 3 augustus 2021];66(08):444–8. Beschikbaar op: http://www.thieme-connect.de/DOI/DOI?10.1055/s-0042-109394

68.         Fanaei H, Khayat S, Kasaeian A, Javadimehr M. Effect of curcumin on serum brain-derived neurotrophic factor levels in women with premenstrual syndrome: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Neuropeptides [Internet]. april 2016 [geciteerd 5 augustus 2021];56:25–31. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0143417915001183

69.         Diani M, Altomare G, Reali E. T Helper Cell Subsets in Clinical Manifestations of Psoriasis. J Immunol Res [Internet]. 2016 [geciteerd 28 juli 2021];2016:7692024. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4995329/

70.         Antiga E, Bonciolini V, Volpi W, Del Bianco E, Caproni M. Oral Curcumin (Meriva) Is Effective as an Adjuvant Treatment and Is Able to Reduce IL-22 Serum Levels in Patients with Psoriasis Vulgaris. BioMed Res Int [Internet]. 18 mei 2015 [geciteerd 28 juli 2021];2015:e283634. Beschikbaar op: https://www.hindawi.com/journals/bmri/2015/283634/

71.         Ramirez-Bosca A, Soler A, Diaz-Alperi J, Bernd A, Quintanilla C, Almagro EQ, e.a. An hydroalcoholic extract of Curcuma longa lowers the apo B/apo A ratio Implications for atherogenesis prevention. 2000;7.

72.         Shailaja M, Damodara Gowda KM, Vishakh K, Suchetha Kumari N. Anti-aging Role of Curcumin by Modulating the Inflammatory Markers in Albino Wistar Rats. J Natl Med Assoc [Internet]. 1 maart 2017 [geciteerd 23 juli 2021];109(1):9–13. Beschikbaar op: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0027968416301936

73.         Sharma D, Sethi P, Hussain E, Singh R. Curcumin counteracts the aluminium-induced ageing-related alterations in oxidative stress, Na+, K+ ATPase and protein kinase C in adult and old rat brain regions. Biogerontology [Internet]. 1 augustus 2009 [geciteerd 23 juli 2021];10(4):489–502. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s10522-008-9195-x

74.         Grabowska W, Sikora E, Bielak-Zmijewska A. Sirtuins, a promising target in slowing down the ageing process. Biogerontology [Internet]. 1 augustus 2017 [geciteerd 23 juli 2021];18(4):447–76. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s10522-017-9685-9

75.         Suhett LG, de Miranda Monteiro Santos R, Silveira BKS, Leal ACG, de Brito ADM, de Novaes JF, e.a. Effects of curcumin supplementation on sport and physical exercise: a systematic review. Crit Rev Food Sci Nutr [Internet]. 26 maart 2021 [geciteerd 4 augustus 2021];61(6):946–58. Beschikbaar op: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10408398.2020.1749025

76.         Gunes H, Gulen D, Mutlu R, Gumus A, Tas T, Topkaya AE. Antibacterial effects of curcumin: An in vitro minimum inhibitory concentration study. Toxicol Ind Health [Internet]. 1 februari 2016 [geciteerd 23 juli 2021];32(2):246–50. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1177/0748233713498458

77.         Kim HJ, Yoo HS, Kim JC, Park CS, Choi MS, Kim M, e.a. Antiviral effect of Curcuma longa Linn extract against hepatitis B virus replication. J Ethnopharmacol [Internet]. juli 2009 [geciteerd 23 juli 2021];124(2):189–96. Beschikbaar op: https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0378874109002700

78.         Murugesh J, Annigeri RG, Mangala GK, Mythily PH, Chandrakala J. Evaluation of the antifungal efficacy of different concentrations of Curcuma longa on Candida albicans: An in vitro study. J Oral Maxillofac Pathol JOMFP [Internet]. 2019 [geciteerd 23 juli 2021];23(2):305. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6714268/

79.         Haddad M, Sauvain M, Deharo E. Curcuma as a Parasiticidal Agent: A Review. Planta Med [Internet]. april 2011 [geciteerd 23 juli 2021];77(6):672–8. Beschikbaar op: http://www.thieme-connect.de/DOI/DOI?10.1055/s-0030-1250549

80.         Mun S-H, Kim S-B, Kong R, Choi J-G, Kim Y-C, Shin D-W, e.a. Curcumin Reverse Methicillin Resistance in Staphylococcus aureus. Molecules [Internet]. november 2014 [geciteerd 23 juli 2021];19(11):18283–95. Beschikbaar op: https://www.mdpi.com/1420-3049/19/11/18283

81.         Zhu Q, Sun Y, Yun X, Ou Y, Zhang W, Li J-X. Antinociceptive effects of curcumin in a rat model of postoperative pain. Sci Rep [Internet]. 12 mei 2014 [geciteerd 23 juli 2021];4(1):4932. Beschikbaar op: https://www.nature.com/articles/srep04932

82.         Agarwal KA, Tripathi CD, Agarwal BB, Saluja S. Efficacy of turmeric (curcumin) in pain and postoperative fatigue after laparoscopic cholecystectomy: a double-blind, randomized placebo-controlled study. Surg Endosc [Internet]. 1 december 2011 [geciteerd 23 juli 2021];25(12):3805–10. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s00464-011-1793-z

83.         Mishra RK, Singh SK. Reversible antifertility effect of aqueous rhizome extract of Curcuma longa L. in male laboratory mice. Contraception. juni 2009;79(6):479–87. 

84.         Ashok P, Meenakshi B. Contraceptive effect of Curcuma longa (L.) in male albino rat. Asian J Androl. maart 2004;6(1):71–4.

85.         Gupta SC, Patchva S, Aggarwal BB. Therapeutic Roles of Curcumin: Lessons Learned from Clinical Trials. AAPS J [Internet]. 10 november 2012 [geciteerd 6 augustus 2021];15(1):195–218. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3535097/

86.         Gupta SC, Kismali G, Aggarwal BB. Curcumin, a component of turmeric: From farm to pharmacy. BioFactors [Internet]. januari 2013 [geciteerd 6 augustus 2021];39(1):2–13. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/biof.1079

87.         ESCOP European Scientific Cooperative on Phytotherapy. Curcumae longae rhizoma. In: ESCOP monographs - second edition. Exeter (UK): Thieme; 2003.

88.         Gardner Z, McGuffin M. Curcuma longa L. In: American Herbal Products Association’s Botanical Safety Handbook (2nd Ed). Boca Raton: CRC Press; 2013. p. 290–5.

89.         Filardi T, Varì R, Ferretti E, Zicari A, Morano S, Santangelo C. Curcumin: Could This Compound Be Useful in Pregnancy and Pregnancy-Related Complications? Nutrients [Internet]. 17 oktober 2020 [geciteerd 6 augustus 2021];12(10):3179. Beschikbaar op: https://www.mdpi.com/2072-6643/12/10/3179

90.         Somasundaram S, Edmund NA, Moore DT, Small GW, Shi YY, Orlowski RZ. Dietary curcumin inhibits chemotherapy-induced apoptosis in models of human breast cancer. Cancer Res. 1 juli 2002;62(13):3868–75.

91.         Neyrinck AM, Sánchez CR, Rodriguez J, Cani PD, Bindels LB, Delzenne NM. Prebiotic Effect of Berberine and Curcumin Is Associated with the Improvement of Obesity in Mice. Nutrients [Internet]. mei 2021 [geciteerd 6 augustus 2021];13(5):1436. Beschikbaar op: https://www.mdpi.com/2072-6643/13/5/1436

92.         Li D, Zheng J, Hu Y, Hou H, Hao S, Liu N, e.a. Amelioration of Intestinal Barrier Dysfunction by Berberine in the Treatment of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Rats. Pharmacogn Mag [Internet]. 2017 [geciteerd 6 augustus 2021];13(52):677–82. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5701411/

93.         Gao Y, Cui G, Li H. Effect of curcumin,berberine and its compatibility on glucose and lipid metabolism in db/db mice. J Tianjin Univ Tradit Chin Med [Internet]. 2010 [geciteerd 6 augustus 2021];3. Beschikbaar op: https://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTotal-TZYY201003011.htm

94.         Pokhrel S, Singh R, Gautam Preeti, Dixit V. Comparison of antimicrobial activity of crude ethanolic extracts and essential oils of spices against five strains of diarrhoea causing Escherichia coli. Int J Pharm Life Sci [Internet]. 2012 [geciteerd 6 augustus 2021];3(4):1624–7. Beschikbaar op: https://web.a.ebscohost.com/abstract?direct=true&profile=ehost&scope=site&authtype=crawler&jrnl=09767126&AN=76593112&h=ZEOavg8HJ6O5myTuoiNuZkTfCVORYMb4ydcNGTT%2bq4Lxy0dEaw6B3Wfdtij22vR5iAvqQmiG9vLhcM7ht8NpNA%3d%3d&crl=c&resultNs=AdminWebAuth&resultLocal=ErrCrlNotAuth&crlhashurl=login.aspx%3fdirect%3dtrue%26profile%3dehost%26scope%3dsite%26authtype%3dcrawler%26jrnl%3d09767126%26AN%3d76593112

95.         Rahimi R, Mozaffari S, Abdollahi M. On the Use of Herbal Medicines in Management of Inflammatory Bowel Diseases: A Systematic Review of Animal and Human Studies. Dig Dis Sci [Internet]. 1 maart 2009 [geciteerd 6 augustus 2021];54(3):471–80. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s10620-008-0368-x

96.         Thomas P, Wang Y-J, Zhong J-H, Kosaraju S, O’Callaghan NJ, Zhou X-F, e.a. Grape seed polyphenols and curcumin reduce genomic instability events in a transgenic mouse model for Alzheimer’s disease. Mutat Res Mol Mech Mutagen [Internet]. 10 februari 2009 [geciteerd 6 augustus 2021];661(1):25–34. Beschikbaar op: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0027510708002571

97.         Wang Y-J, Thomas P, Zhong J-H, Bi F-F, Kosaraju S, Pollard A, e.a. Consumption of Grape Seed Extract Prevents Amyloid-ß Deposition and Attenuates Inflammation in Brain of an Alzheimer’s Disease Mouse. Neurotox Res [Internet]. 1 januari 2009 [geciteerd 6 augustus 2021];15(1):3–14. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s12640-009-9000-x

98.         Aftab N, Vieira A. Antioxidant activities of curcumin and combinations of this curcuminoid with other phytochemicals. Phytother Res [Internet]. 2010 [geciteerd 6 augustus 2021];24(4):500–2. Beschikbaar op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ptr.2960

99.         El-Sheikh NM, Hanaa MA-F. Counteracting methionine choline-deficient diet-induced fatty liver by administration of turmeric and silymarin. 1 december 2011 [geciteerd 6 augustus 2021]; Beschikbaar op: http://research.asu.edu.eg/handle/123456789/155818

100.       Shoba G, Joy D, Joseph T, Majeed M, Rajendran R, Srinivas P. Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta Med. 1998;

101.       Abdolahi M, Tafakhori A, Togha M, Okhovat AA, Siassi F, Eshraghian MR, e.a. The synergistic effects of ?-3 fatty acids and nano-curcumin supplementation on tumor necrosis factor (TNF)-a gene expression and serum level in migraine patients. Immunogenetics. juni 2017;69(6):371–8.